یک مدرس دانشگاه و فعال حوزه دریایی: امروزه همه تجارت های دنیا به سمت تجارت الکترونیک سرازیر شده اند و حمل و نقل و تجارت دریایی از این قاعده مستثنی نیست و به همین دلیل استفاده از تکنولوژی اطلاعات و به طور ویژه سیستم های اینترنتی، در سرویس های حمل و نقل دریایی درحال افزایش است.
دکتر مهرشاد کوهستانی، مدرس دانشگاه و فعال حوزه دریایی در یادداشتی برای مرین‌پرس نوشت:
محققین عصر امروز را عصر اطلاعات و عصر آینده را عصر مجازی می دانند، در این عصر شكل سنتی اقتصاد و تجارت دیگر جایی در بازار رقابتی امروز نخواهد داشت. تجارت الكترونیك محصول اقتصادی این عصر و پاسخی به خواسته های مشتریان بوده است. اكثر كشورهای دنیا خود را با این تغییرات همگام و سازگار كرده اند و اگر كشوری از این قافله عقب بماند در اقتصاد آینده جهان نقش چندانی بازی نخواهد كرد.
حمل و نقل دریایی و بنادر ایران از جمله بخشهای پول ساز و مهم كشور هستند كه باید با تجارت الكترونیك و فناوری اطلاعات سازگار و همگام شوند، تا هم در شرایط رقابتی جایگاه خود را از دست ندهد و هم از نظر اقتصادی بتواند برای اقتصاد كشور موثر واقع شود.
موضوع حمل و نقل دریایی به دلیل تاثیرگذاری آن بر قیمت تمام شده کالا در کشورهای در حال توسعه جایگاه والایی یافته و توجه بدان در عرصه فعلی تجارت آزاد و محیط کاملا رقابتی موجود در میان صاحبان صنایع و مواد اولیه، نقشی حیاتی یافته است. در چنین شرایطی اعمال خواسته یا ناخواسته هرگونه وقفه یا ایجاد هزینه های غیر ضروری در چرخه حمل و نقل دریایی کالا به نوبه خود می تواند منجر به حذف بسیاری از فعالان در بخش واردات و صادرات شود به گونه ای که دیگر قادر به حفظ حاشیه درآمدها نخواهند بود و از چرخه فعالیت خارج خواهند شد. از طرف دیگر روان سازی و بهبود روش ها و فرایندها در این عرصه نیز می تواند آثار مثبت بر تعداد فعالان و در نتیجه افزایش رقابت داشته باشد. امروزه در مدیریت زنجیره تامین ، بنادر و شبکه های حمل ونقل پس کرانه ها بخصوص حمل و نقل دریایی، همواره به عنوان تاثیرگذارترین حلقه در زنجیره هستند و تلاش های زیادی برای ارتقای بهره وری و کارایی در این حلقه مد نظر قرار گرفته است.
حمل و نقل با بهر‌ه‌گیری از یک لجستیک دقیق و البته برخوردار از ظرفیت های روز دیجیتال، تسهیل کنندۀ تجارت است. وقتی که ما به ابعاد لجستیک حمل و نقل در عمل واقف باشیم به دلیل ایجاد هماهنگی و یکپارچگی می توانیم در بخش هزینه ها صرفه جویی های چشم‌گیری را ایجاد کنیم. متأسفانه دیدگاه های لجستیکی خیلی کم در کشور جا افتاده و کمتر شرکت حمل و نقلی را مشاهده می کنید که با دیدگاه لجستیک مدیریت شوند چرا که اصولاً مورد مطالبه قرار نمی‌گیرند.
در بحران کرونا به ناچار خیلی از افراد و مشاغل در حمل و نقل دریایی به سمت دیجیتالی شدن حرکت کردند، اما این حرکت هنوز پاسخگوی مطالبات لجستیکی نیست بلکه برای پرهیز از دیدار‌های حضوری، برخی از اسناد و فرایندها در فضای مجازی صورت می‌گیرد که به خودی خود حرکت خوبی است و درصورتیکه در جهت ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین عناصر تشکیل دهندۀ زنجیرۀ حمل سوق داده شود وضعیت بهتری را شاهد خواهیم بود و البته این امر باید نهادینه شود. اسناد را هم باید دیجیتالی کرد. این‌که در فرایند دیجیتالی شدن، در انتهای کار یک نفر کاغذی را برای مهرو امضا شدن حضوری به نفر بعدی بدهد، تمام حلقه های قبلی فرایند دیجیتالی را هم بی اثر می کند. بنابراین، این نگاه باید دائمی شود. باید از ظرفیت های لجستیک بیشتر بهره ببریم.
انتخاب تجارت الکترونیکی مبتنی بر اینترنت و شبکه گسترده جهانی به شرکت ها در کشورهای در حال توسعه مکانیسم های مبادلاتی جدیدی را ارائه می کند که آن ها را قادر می کند تا بر یک مبنای برابر و عادلانه تر در بازارهای جهانی رقابت کنند. همچنین انتظار می رود که آن فرصت هایی را برای شرکت ها در کشورهای در حال توسعه فراهم کند که روابط تجاری مستقیم یک به یک خود را با خریداران و فروشندگان بین المللی افزایش دهند. بازار الکترونیک شیوه فعالیت های بازرگانی را تغییر داده است و بازار الکترونیکی باعث جهـانی شـدن هـر چـه بیشـتر تجارت، برداشته شدن محدودیتهای زمانی و مکانی، ایجـاد اشتغال، کاهش تورم، گسترش پوشش بـازار، کـاهش قیمـت منابع جهت خرید، افزایش درصد فـروش، ارتقـای بهـره وری، کاهش چشمگیر هزینه‌های معاملاتی، ایجـاد امکـان فعالیـت برای بنگاه های کوچک و متوسط و… را به دنبال دارد.
در طول سال ها، تکامل اینترنت به منزله ی یک کانال بازاریابی به پدیده ای جهانی تبدیل شده است که در پی آن شاهد رشد سریع بازار الکترونیک در دهه قبل بوده ایم. امکان اجرای عملیات تجاری از راه اینترنت و شبکه های کامپیوتری به تغییر در محیط و رفتار مصرف کنندگان منجر شده است.
افزایش تجارت الکترونیک و فناوری ارتباطات الکترونیکی به مشتریان اجازه استفاده از خدمات و محصولات اینترنتی را داده است. رضایت مشتری هنگامی حاصل می شود که این خدمات و محصولات، نیازها و انتظارهای او را پوشش دهد.
شرکت ها برای ادامه حیات خود مجبورند تغییر در محیط و در رفتار مصرف کننده را به خوبی درک نمایند تا بتوانند با موقعیت محیط، سازگار شده و موفقیت خود را تضمین نمایند. در حال حاضر، حجم زیادی از خرید و فروش در سراسر دنیا به این شیوه انجام می گیرد.
اگرچه اینترنت نمی تواند سرعت حمل و نقل دریایی را زیاد کند اما می تواند انتقال الکترونیکی اطلاعات را انجام دهد زیرا اسنادی مانند گواهینامه‌های مبدا، لیست های بسته بندی، فاکتورهای تجاری و گواهی نامه های مربوط به بیمه باید قبل از بارگیری آماده باشند. نبود یا کند بودن هر یک از اسناد می تواند مانع عملیات تخلیه و بارگیری کشتی شود در نتیجه راه حل بازار الکترونیکی جایگزینی اسناد الکترونیکی با اسناد کاغذی است که می‌تواند از طریق اینترنت ارسال گردد و باعث کاهش تاخیرها، صرفه جویی در زمان و هزینه ها، بایگانی مستمر و خودکار (اتوماسیون) و دسترسی آنی به اطلاعات موثر، ایجاد چرخه کاری و عملیات قابل پیش‌بینی و موثر کاهش خطاها و آزادسازی سرمایه شود و با مدیریت ریسک شامل کنترل در تبادل اطلاعات، مانع کلاهبرداری و یا دزدیدن اسناد و کاهش خطاهای دفتری شود.
از مزایای این تغییر روند حذف هزینه های ناشی از نیروی انسانی غیر ضروری، حذف تشریفات اداری زمان بر و گردش سریع تر اصلاعات درون مجموعه و سازمان است كه موجب هماهنگی بین اجزا میشود. كشورهای پیشرفته جهان با درك اهمیت تجارت الكترونیك و استفاده از فناوری اطلاعات انقلابی در سیستمهای سنتی خود انجام داده اند. در كشور ایران به علت وجود مدیریتها و ساختارهای سنتی این تغییر رویكرد در بخش لجستیك و حمل و نقل یا انجام نشده است یا بصورت ناقص صورت گرفته است. با توجه به روند حركتی رقبای جهانی در زمینه تجارت الكترونیك، برای بقا در آینده اقتصاد جهان راهی جز همگام شدن با آنها نمی ماند.
امروزه همه تجارت های دنیا به سمت تجارت الکترونیک سرازیر شده اند و حمل و نقل و تجارت دریایی از این قاعده مستثنی نیست و به همین دلیل استفاده از تکنولوژی اطلاعات و به طور ویژه سیستم های اینترنتی، در سرویس های حمل ونقل دریایی درحال افزایش است.
به طور همزمان زمانی كه صحبت از فناوری اطلاعات و تجارت الكترونیك در حمل و نقل دریایی میشود، باید به بنادر دقت كنیم زیرا در حمل و نقل دریایی پایگاه استفاده از فناوری اطلاعات بندر خواهد بود. بنادر ایران تا حدودی در قسمت سفارشات، ارائه مدارك جهت فعالیتهای گمركی، اطلاع رسانی و انجام تراكنشها بانكی از سیستمهای الكترونیك هوشمند و فناوری اطلاعات استفاده میكنند. اما این سیستمها بصورت مجزا از هم در هر بخش بندر عمل میكنند، در شرایطی كه این زیر سیستمها باید بصورت یكپارچه و هماهنگ در آیند. بنادر ایران اهمیت ورود تجارت الكترونیك در بنادر خود را درك كرده اند و اقداماتی در این زمینه انجام پذیرفته است اما این اقدامات ناكافی و دور از كمال مطلوب بوده است. سیستمهای مجازی كه برای هر بخش از بنادر ایجاد شده بصورت هماهنگ با هم و یكپارچه عمل نمیكنند و از طرفی كماكان بروكراسیهای فراوانی در فعالیتهای بندری خصوصا در بخش گمركی وجود دارد.
به عنوان مثال زمانیكه باری از یك كشتی تخیله می شود این اطلاعات همزمان در اختیار بخش انبار داری، گمرك و شبكه توزیع قرار گیرد. در واقع یكی از اصول عملكرد مناسب در زنجیره تامین داشتن گردش اطلاعات كافی و سریع جهت واكنش نشان دادن به موقع میباشد.
داشتن یك سیستم الكترونیكی یكپارچه در بندر اولین مزیتی را كه به همراه دارد، هماهنگی بخشها با یكدیگر بوسیله گردآوری اطلاعات و اشتراك گذاری آنها میباشد. این مزیت نه تنها بخشهای یك بندر را با هم هماهنگ میكند بلكه در صورت مدیریت یكپارچه در لجستیك بندر را به عنوان یكی از حلقه ها به سایر حلقه ها متصل و هماهنگ میكند. مشكلاتی از قبیل عدم اطلاع كافی برای برنامه ریزی ورود كشتیها، ناتوانی در اتصال بندر به شبكه توزیع زمینی و عدم برنامه ریزی برای انبار داری كالاها را به این شكل می توان تا حد زیادی برطرف كرد. كاهش خطاهای انسانی در بایگانی كردن و ارسال مدارك از دیگر مزایای سیستمهای الكترونیكی میباشد.
سرعت در حمل و نقل و تبادل کالا برای مشتریان و صاحبان کالا بسیار حائز اهمیت می باشد که همین عامل باعث رشد روز افزون حمل و نقل دریایی توسط جعبه ای به نام کانتینر شده است و گرایش مالکان را به سمت خریدکشتی های کانتینر با سرعت بالا سوق داده که با مطالعه این بازار بزرگ و سودآور الزام یک سیستم جامع تبادل اطلاعات الکترونیکی در غالب تجارت الکترونیک آشکار می شود.
حمل ونقل و سرویس های لجستیک یکی از ابزارهای بحرانی و مهم برای رشد تجارت الکترونیک برای حمل و نقل فیزیکی کالا شده اند، بنابراین یک رابطه دوطرفه بین تجارت الکترونیک و حمل ونقل دریایی وجود دارد.