دریانوردان سربازان و مدافعان خط مقدم اقتصاد کشور هستند، اما چرا گمنام اند و به آن گونه ای که به مشاغل دیگر نگاه ویژه گردیده است، این قشر مظلوم واقع شده اند.
مهرشاد کوهستانی
کارشناس ارشد بازرگانی دریایی - مدرس و مشاور دانشگاه فنی و حرفه ای
به گزارش مارین نیوز، امروزه نقش و تأثیر صنعت حمل و نقل و كشتیرانی در اقتصاد كشورها از اهمیت بسزایی برخوردار میباشد، چرا كه بیش از 90 درصد حجم تجارت جهانی از طریق دریا جا به جا میشود و به همین دلیل نقش دریا در زنجیره تأمین كالا، نقشی محوری و انكارناپذیر می باشد، لذا كشورهای جهان تلاش میكنند از قابلیت های دریایی خود بیشترین استفاده را ببرند و همچنین دریا و دریانوردی، نقش مهمی در تجارت جهانی ایفا می کند بطوریکه امرار معاش میلیون ها نفر در جهان همگی به کشتی ها و صنعت کشتیرانی و تلاش دریانوردان بستگی دارد. در این میان، بخش اعظمی از زحمات این بخش بر دوش دریانوردان زحمتکش قرار دارد که مدتها به دور از خانواده در فکر انتقال کالاها و مایحتاج مورد نیاز مردم در سراسر جهان هستند و در این راه با سختی های فراوانی دست به گریبانند.
در اقتصاد جهانی امروز، صدها میلیون نفر از مردم سراسر دنیا برای تهیه مواد سوختی، غذایی و سایر فرآورده ها، محموله های خود را با كشتی حمل می كنند و به نوعی همه ما به حمل و نقل با كشتی و صنعت كشتیرانی نیازمندیم. از این رو می توان گفت كه اقتصاد جهانی كاملاً به حضور دریانوردان وابسته است و این دریانوردان هستند كه ناوگان جهانی را اداره می كنند و موتور تجارت، بدون حضور آنان دچار اختلال می شود.
حرفه دریانوردی و كشتیرانی پل ارتباطی بنادر دنیا بوده و لذا جامعه دریانوردی چه در جمهوری اسلامی ایران و چه در سایر كشورها به عنوان نیروی انسانی و موتور محرك كشتیرانی و دریانوردی محسوب می شود و از جایگاه ویژه ای برخوردار است. آنچه كه مهم به نظر می رسد فعالیت شبانه روزی دریانوردان است كه دور از چشم اجتماع بوده و فعالان امر دریانوردی علیرغم تحمل مشقات و سختی های این حرفه، مظلوم واقع شده و تلاش آنان ناشناخته باقی می ماند. كمی دقیقتر بیاندیشیم، هر لحظه هزاران نفر دریانورد در اقصی نقاط دنیا در اقیانوس ها، دریاها دور از خانواده و وطن خود مشغول به خدمت هستند. در پشت صحنه این تجارت نیروی انسانی که شامل زنان و مردان دریانوردی می شود که تمام شبانه روز را مشغول فعالیت هستند تا کشتی به دروترین نقاط جهان سفر کنند تا کالاهای مختلف را سالم و به موقع به مقصد برسانند و به جرات می توان گفت کشتیرانی ستون فقرات اقتصاد کشورهایی است که به صنعت و لجستیک دریایی تکیه دارند.
بدون شک دریانوردان جایگاه مهمی در توسعه و خلق جوامع بشری داشته اند. صنعت کشتیرانی شاهرگ حیاتی است که اقتصاد جهان با آن رشد کرده و با آن به حیات خود ادامه می دهد. صنعت دریایی و دریانورد وظیفه حمل سوخت، مواد غذایی و کالا را به دیگر ساکنان این کره خاکی بر عهده دارند. رقابت بین جوامع با وجود دریانوردان حرفه ای تا دهه های پیش نیز ادامه دار بود. دریانوردان با جسارت خود سال ها برای تقویت و بالا بردن سطح رفاه و اقتصاد جهان تلاش کردند. به هر حال خصوصیات زیادی در یک دریانورد وجود دارد که او را از دیگران متمایز و وجود آنها را برای اقتصاد جهان حتمی و ضروری می کند. خصوصیاتی که دیگران می توانند از یک دریانورد بیاموزند.
توجه ویژه به منابع انسانی دریانورد به عنوان نیروی كار و موتور محركه صنعت دریانوردی، كه ضمن دلگرمی، ارتقاء و كارآمدی بیشتر، باعث پیشگیری از ریزش این منابع می شود و خلاء قابل پیش بینی ناشی از كمبود پرسنل دریایی طی دهه آینده را، جبران می كند. فراموش نكنیم كه میهن اسلامی مان از توانمندی های شایانی در بخش های دریایی برخوردار است و اندک توجهی به این توانمندی ها در پیوند با جمعیت جوان كشور كه جویای نام و مشتاق كار است منجر به بروز و ظهور رشد اقتصادی خواهد شد كه موارد مشابه آن را می توان در ابعاد بسیار كوچك تر در سایر نقاط جهان از نظر طول و عرض جغرافیایی مشاهده كرد. سواحل گسترده، جزایر متعدد و بكر، بنادر كوچك و بزرگ، جمعیت انبوه، حضور در چهار راه تجارت جهانی، دسترسی به آب های بین المللی، همجواری با بازار بزرگ كشورهای همسایه و بسیاری دیگر از پتانسیل ها دلایلی بر این ادعا هستند، كه اگر به دریا توجه ای ویژه شود و سهم واقعی آن در برنامه های اقتصادی – اجتماعی احصاء گردد، كشورمان جایگاه تاریخی خود را در مناسبات جهانی باز خواهد یافت. شاید به بیراهه نرویم اگر بگوییم برای دستیابی به این هدف، در گام اول الویت حفظ منافع دریانوردان است.
دریانوردی، موضوعی فراشغلی و فراحرفه ایی است. به مفهوم دیگر، دریانوردی، فقط یك حوزه كاری شغلی نیست. این كه، آن را تنها یك شغل بنگریم، به گونه ای چشم مان را بر مسائل دیگر آن بسته ایم. نادیده گرفتن زوایای دانشی و فرهنگی این حرفه، زمینه ساز نادیده گرفتن ارزش های اعتباری و درون ذاتی این حرفه از یك سو و نادیده گرفتن نیازهای حرفه ای، دانشی و فرهنگ شخصی و فردی دریانورد از سوی دیگر است.
خوشبختانه در سال های اخیر نگرش های موجود در جامعه ایران نیز نسبت به مقوله دریا تغییر كرده است به گونه ای كه تمامی صاحب نظران و تصمیم گیران كشور به استفاده بهینه از مزیت های دریایی تأکید می نمایند.
دریانوردان سربازان و مدافعان خط مقدم اقتصاد کشور هستند، اما چرا گمنام اند و به آن گونه ای که به مشاغل دیگر نگاه ویژه گردیده است، این قشر مظلوم واقع شده اند.
فرهنگ دریایی و دریانوردی
كشور ما، پرورش یافته و برگرفته از دامان دریانوردی سنتی ما است و این موضوع در مركز بسیاری از گفتارهای اجتماعی، هنری، موسیقیایی، اقتصادی و حرف هایی جامعه ساكن در جنوب و شمال كشور نمایان است و از زوایای بسیاری قابل بررسی است. یكی از زوایای شفاف آن، وجود یك بار معنایی از حرفه دریانوردی که در درون آن فرهنگ دریایی محرز است؛ معنایی كه می تواند عاملی برای غنی سازی حرفه دریانوردی در لباس مدرن و صنعتی آن باشد.
ما در مورد معرفی حرفه های دریایی به جامعه بسیار کوتاه آمده ایم. کتاب های درسی ما به کنار که از حرفه های دریایی چیزی به دانش آموزان مان نمی آموزند، بلکه حتی از خود دریا هم دور مانده ایم.
طبیعی است که دوری از سرزمین اصلی و گاه وابستگی طولانی مدت آنها به دیار بیگانه، موجب میشود که نتوانند فرصت کافی برای بیان دیدگاه هایشان در اختیار داشته باشند. اگر روزنامه های سال گذشته و حتی آرشیو صدا وسیما را مرور کنید، خواهید دید که مطالب و برنامه های کوتاهی از دریانوردان در آن ها منعکس شده است. مردم ما هنوز با این صنعت آشنا نیستند تا اسمی از کشتی می آید ناخودآگاه یاد فیلم تایتانیک یا کشتی آنجلیکا می افتند و وحشتی که منشأ آن عدم آگاهی کافی است که به خودی خود حجم تفریحات و گردشگری دریایی را نیز کاهش داده است. با این وضعیت چگونه انتظار داریم که وضعیت دریانوردان بهتر شود یا جایگاه شان متعالی گردد و نوجوانان و جوانان به این رؤیا بیاندیشند که روزی در پهنه دریا مسئولیتی برعهده گیرند و دریاهای جهان را برای نیکبختی تمام مردم روی زمین در نوردند. متاسفانه برای ایجاد فرهنگ دریایی در کشور مانند سایر کشورهای پیشرفته جهان هزینه نمی شود در حالیکه در کشورهایی مانند انگلیس، هلند، فرانسه، آلمان و آمریکا تسهیلات ویژه ای در اختیار دریانوردان قرار می دهند.
در گذشته اکثر نیروهای شاغل بر روی کشتی ها خارجی بودند و سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مرجع دریایی کشور و مسئول اجرای مقررات بین المللی و مسائل مربوط به دریائیان نباید اجازه دهد تعداد دریانوردان ایرانی کاهش پیدا کند.
شناخت اندك جوانان و مردم كشور از علوم دریایی موجب شده تا نسل جوان اقبال كمتری به صنایع دریایی نشان دهد و استقبال داوطلبان ورود به دانشگاه ها از رشته های علوم دریایی اندك و كمبود نیروی جوان متخصص و كارآزموده به چالشی جدی در صنعت دریایی كشور تبدیل خواهد گردید.
دریانوردان کشتی خانه و محل کارشان است
دریانوردی را میتوان كار سخت و طاقت فرسایی خواند كه ریسک ها و فشارهای منحصر به خود را دارد. دریانوردان هفته ها و ماه ها به صورت شبانه روزی با كشتی سفر می كنند. كشتی خانه و محل كار آنهاست و همیشه به امكان وجود خطرات طبیعی و خطر نفرت انگیز حمله دزدان دریایی، توقیف های غیرقابل توجیه کشتی و رها كردنشان در بنادر خارجی واقف هستند. دریانوردان خانه شان روی آب است و از صبح تا شب جز آب، چیزی نمی بینند. دریانوردان از آن قشر انسان هایی هستند که به معنای دقیق کلمه باید دل به دریا بزنند و زندگی را با حال دریا تنظیم کنند.
زندگی دریانوردان در نوع خود بسیار جالب و مملو از تفاوتها است. در حالیکه بر روی کره زمین زندگی می کنند، بخش عمد های از زندگی آنها روی آب می گذرد. در عین اینکه در آرام ترین و ساکت ترین نقاط زمین تردد می کنند و این آرامش آرزوی هر انسانى است، ولى در شرایط خطرناک دریا، در پر سر و صداترین اماکن جهان حضور دارند. دریانوردان ماجراجویانى هستند که در عین این که از هر گردشگری بیشتر مسافرت می كنند و کشورهای مختلف دنیا را می بینند، ولى در همان حال با پذیرفتن این شغل، انزوای اجتماعى را می پذیرند.
در همین حال نباید فراموش كرد كه نگهداری دریانوردان در مشاغل دریایی از تربیت نیروی انسانی دریانورد مهم تر و به مراتب مشكل تر است و یكی از نكاتی كه موجب می شود دریانوردان به ادامه كار در دریا دلگرم شوند، ایجاد شرایط كار شایسته برای دریانوردان است كه این موضوع در قوانین بین المللی نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
امروز در دانش مدیریت، تأکید و تمرکز را بر منابع انسانی است، تا آنجا که کارکنان را ارزشمندترین دارایی سازمان ها و شرکت ها می داند. در صنعت دریانوردی نیز همین شرایط برقرار است. دریانوردان، مهمترین عوامل نقش آفرین در دنیای دریانوردی و کشتیرانی هستند.
گزارش و تحقیقات علمی در حوزه سوانح دریایی نشان می دهد نقش عامل انسانی را در سوانح دریایی، افزون بر 80 درصد کل عوامل میداند. در عین حال، شایستگی دریانوردان، یکی از سه رکن اساسی است که دریانوردی در عرصه بین المللی بر آن استوار شده و به همین دلیل است که سازمان بین المللی دریانوردی، تلاش مضاعفی برای كسب اطمینان از صلاحیت دریانوردان قوانینی سخت تری در صدور گواهینامه ها و صلاحیت دریانوردان در پیش گرفته است.
کاملا روشن است که با تمام اهمیتی که دریانوردان در سرنوشت جهان دارند، آنان را از منزلتی در خور، در حد مسئولیت هایی که بردوششان گذاشته ایم، برخوردار نکرده ایم و مشاغل دریایی همچنان مهجور مانده است و به همین دلیل هم سهمی که از تجارت پرسود جهانی و تبادل کالا میان پنج قاره جهان به دریانوردان میرسد، بسیار کم و در حدی نیست که رفاه نسبی آنان را فراهم آورد.
به طور عمومی شاید از هر دریانورد ایرانی بخواهید که مشکلاتش را عنوان نماید تقریباً موارد ذیل زبان مشترک آنان است:
مهرشاد کوهستانی
کارشناس ارشد بازرگانی دریایی - مدرس و مشاور دانشگاه فنی و حرفه ای
به گزارش مارین نیوز، امروزه نقش و تأثیر صنعت حمل و نقل و كشتیرانی در اقتصاد كشورها از اهمیت بسزایی برخوردار میباشد، چرا كه بیش از 90 درصد حجم تجارت جهانی از طریق دریا جا به جا میشود و به همین دلیل نقش دریا در زنجیره تأمین كالا، نقشی محوری و انكارناپذیر می باشد، لذا كشورهای جهان تلاش میكنند از قابلیت های دریایی خود بیشترین استفاده را ببرند و همچنین دریا و دریانوردی، نقش مهمی در تجارت جهانی ایفا می کند بطوریکه امرار معاش میلیون ها نفر در جهان همگی به کشتی ها و صنعت کشتیرانی و تلاش دریانوردان بستگی دارد. در این میان، بخش اعظمی از زحمات این بخش بر دوش دریانوردان زحمتکش قرار دارد که مدتها به دور از خانواده در فکر انتقال کالاها و مایحتاج مورد نیاز مردم در سراسر جهان هستند و در این راه با سختی های فراوانی دست به گریبانند.
در اقتصاد جهانی امروز، صدها میلیون نفر از مردم سراسر دنیا برای تهیه مواد سوختی، غذایی و سایر فرآورده ها، محموله های خود را با كشتی حمل می كنند و به نوعی همه ما به حمل و نقل با كشتی و صنعت كشتیرانی نیازمندیم. از این رو می توان گفت كه اقتصاد جهانی كاملاً به حضور دریانوردان وابسته است و این دریانوردان هستند كه ناوگان جهانی را اداره می كنند و موتور تجارت، بدون حضور آنان دچار اختلال می شود.
حرفه دریانوردی و كشتیرانی پل ارتباطی بنادر دنیا بوده و لذا جامعه دریانوردی چه در جمهوری اسلامی ایران و چه در سایر كشورها به عنوان نیروی انسانی و موتور محرك كشتیرانی و دریانوردی محسوب می شود و از جایگاه ویژه ای برخوردار است. آنچه كه مهم به نظر می رسد فعالیت شبانه روزی دریانوردان است كه دور از چشم اجتماع بوده و فعالان امر دریانوردی علیرغم تحمل مشقات و سختی های این حرفه، مظلوم واقع شده و تلاش آنان ناشناخته باقی می ماند. كمی دقیقتر بیاندیشیم، هر لحظه هزاران نفر دریانورد در اقصی نقاط دنیا در اقیانوس ها، دریاها دور از خانواده و وطن خود مشغول به خدمت هستند. در پشت صحنه این تجارت نیروی انسانی که شامل زنان و مردان دریانوردی می شود که تمام شبانه روز را مشغول فعالیت هستند تا کشتی به دروترین نقاط جهان سفر کنند تا کالاهای مختلف را سالم و به موقع به مقصد برسانند و به جرات می توان گفت کشتیرانی ستون فقرات اقتصاد کشورهایی است که به صنعت و لجستیک دریایی تکیه دارند.
بدون شک دریانوردان جایگاه مهمی در توسعه و خلق جوامع بشری داشته اند. صنعت کشتیرانی شاهرگ حیاتی است که اقتصاد جهان با آن رشد کرده و با آن به حیات خود ادامه می دهد. صنعت دریایی و دریانورد وظیفه حمل سوخت، مواد غذایی و کالا را به دیگر ساکنان این کره خاکی بر عهده دارند. رقابت بین جوامع با وجود دریانوردان حرفه ای تا دهه های پیش نیز ادامه دار بود. دریانوردان با جسارت خود سال ها برای تقویت و بالا بردن سطح رفاه و اقتصاد جهان تلاش کردند. به هر حال خصوصیات زیادی در یک دریانورد وجود دارد که او را از دیگران متمایز و وجود آنها را برای اقتصاد جهان حتمی و ضروری می کند. خصوصیاتی که دیگران می توانند از یک دریانورد بیاموزند.
توجه ویژه به منابع انسانی دریانورد به عنوان نیروی كار و موتور محركه صنعت دریانوردی، كه ضمن دلگرمی، ارتقاء و كارآمدی بیشتر، باعث پیشگیری از ریزش این منابع می شود و خلاء قابل پیش بینی ناشی از كمبود پرسنل دریایی طی دهه آینده را، جبران می كند. فراموش نكنیم كه میهن اسلامی مان از توانمندی های شایانی در بخش های دریایی برخوردار است و اندک توجهی به این توانمندی ها در پیوند با جمعیت جوان كشور كه جویای نام و مشتاق كار است منجر به بروز و ظهور رشد اقتصادی خواهد شد كه موارد مشابه آن را می توان در ابعاد بسیار كوچك تر در سایر نقاط جهان از نظر طول و عرض جغرافیایی مشاهده كرد. سواحل گسترده، جزایر متعدد و بكر، بنادر كوچك و بزرگ، جمعیت انبوه، حضور در چهار راه تجارت جهانی، دسترسی به آب های بین المللی، همجواری با بازار بزرگ كشورهای همسایه و بسیاری دیگر از پتانسیل ها دلایلی بر این ادعا هستند، كه اگر به دریا توجه ای ویژه شود و سهم واقعی آن در برنامه های اقتصادی – اجتماعی احصاء گردد، كشورمان جایگاه تاریخی خود را در مناسبات جهانی باز خواهد یافت. شاید به بیراهه نرویم اگر بگوییم برای دستیابی به این هدف، در گام اول الویت حفظ منافع دریانوردان است.
دریانوردی، موضوعی فراشغلی و فراحرفه ایی است. به مفهوم دیگر، دریانوردی، فقط یك حوزه كاری شغلی نیست. این كه، آن را تنها یك شغل بنگریم، به گونه ای چشم مان را بر مسائل دیگر آن بسته ایم. نادیده گرفتن زوایای دانشی و فرهنگی این حرفه، زمینه ساز نادیده گرفتن ارزش های اعتباری و درون ذاتی این حرفه از یك سو و نادیده گرفتن نیازهای حرفه ای، دانشی و فرهنگ شخصی و فردی دریانورد از سوی دیگر است.
خوشبختانه در سال های اخیر نگرش های موجود در جامعه ایران نیز نسبت به مقوله دریا تغییر كرده است به گونه ای كه تمامی صاحب نظران و تصمیم گیران كشور به استفاده بهینه از مزیت های دریایی تأکید می نمایند.
دریانوردان سربازان و مدافعان خط مقدم اقتصاد کشور هستند، اما چرا گمنام اند و به آن گونه ای که به مشاغل دیگر نگاه ویژه گردیده است، این قشر مظلوم واقع شده اند.
فرهنگ دریایی و دریانوردی
كشور ما، پرورش یافته و برگرفته از دامان دریانوردی سنتی ما است و این موضوع در مركز بسیاری از گفتارهای اجتماعی، هنری، موسیقیایی، اقتصادی و حرف هایی جامعه ساكن در جنوب و شمال كشور نمایان است و از زوایای بسیاری قابل بررسی است. یكی از زوایای شفاف آن، وجود یك بار معنایی از حرفه دریانوردی که در درون آن فرهنگ دریایی محرز است؛ معنایی كه می تواند عاملی برای غنی سازی حرفه دریانوردی در لباس مدرن و صنعتی آن باشد.
ما در مورد معرفی حرفه های دریایی به جامعه بسیار کوتاه آمده ایم. کتاب های درسی ما به کنار که از حرفه های دریایی چیزی به دانش آموزان مان نمی آموزند، بلکه حتی از خود دریا هم دور مانده ایم.
طبیعی است که دوری از سرزمین اصلی و گاه وابستگی طولانی مدت آنها به دیار بیگانه، موجب میشود که نتوانند فرصت کافی برای بیان دیدگاه هایشان در اختیار داشته باشند. اگر روزنامه های سال گذشته و حتی آرشیو صدا وسیما را مرور کنید، خواهید دید که مطالب و برنامه های کوتاهی از دریانوردان در آن ها منعکس شده است. مردم ما هنوز با این صنعت آشنا نیستند تا اسمی از کشتی می آید ناخودآگاه یاد فیلم تایتانیک یا کشتی آنجلیکا می افتند و وحشتی که منشأ آن عدم آگاهی کافی است که به خودی خود حجم تفریحات و گردشگری دریایی را نیز کاهش داده است. با این وضعیت چگونه انتظار داریم که وضعیت دریانوردان بهتر شود یا جایگاه شان متعالی گردد و نوجوانان و جوانان به این رؤیا بیاندیشند که روزی در پهنه دریا مسئولیتی برعهده گیرند و دریاهای جهان را برای نیکبختی تمام مردم روی زمین در نوردند. متاسفانه برای ایجاد فرهنگ دریایی در کشور مانند سایر کشورهای پیشرفته جهان هزینه نمی شود در حالیکه در کشورهایی مانند انگلیس، هلند، فرانسه، آلمان و آمریکا تسهیلات ویژه ای در اختیار دریانوردان قرار می دهند.
در گذشته اکثر نیروهای شاغل بر روی کشتی ها خارجی بودند و سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مرجع دریایی کشور و مسئول اجرای مقررات بین المللی و مسائل مربوط به دریائیان نباید اجازه دهد تعداد دریانوردان ایرانی کاهش پیدا کند.
شناخت اندك جوانان و مردم كشور از علوم دریایی موجب شده تا نسل جوان اقبال كمتری به صنایع دریایی نشان دهد و استقبال داوطلبان ورود به دانشگاه ها از رشته های علوم دریایی اندك و كمبود نیروی جوان متخصص و كارآزموده به چالشی جدی در صنعت دریایی كشور تبدیل خواهد گردید.
دریانوردان کشتی خانه و محل کارشان است
دریانوردی را میتوان كار سخت و طاقت فرسایی خواند كه ریسک ها و فشارهای منحصر به خود را دارد. دریانوردان هفته ها و ماه ها به صورت شبانه روزی با كشتی سفر می كنند. كشتی خانه و محل كار آنهاست و همیشه به امكان وجود خطرات طبیعی و خطر نفرت انگیز حمله دزدان دریایی، توقیف های غیرقابل توجیه کشتی و رها كردنشان در بنادر خارجی واقف هستند. دریانوردان خانه شان روی آب است و از صبح تا شب جز آب، چیزی نمی بینند. دریانوردان از آن قشر انسان هایی هستند که به معنای دقیق کلمه باید دل به دریا بزنند و زندگی را با حال دریا تنظیم کنند.
زندگی دریانوردان در نوع خود بسیار جالب و مملو از تفاوتها است. در حالیکه بر روی کره زمین زندگی می کنند، بخش عمد های از زندگی آنها روی آب می گذرد. در عین اینکه در آرام ترین و ساکت ترین نقاط زمین تردد می کنند و این آرامش آرزوی هر انسانى است، ولى در شرایط خطرناک دریا، در پر سر و صداترین اماکن جهان حضور دارند. دریانوردان ماجراجویانى هستند که در عین این که از هر گردشگری بیشتر مسافرت می كنند و کشورهای مختلف دنیا را می بینند، ولى در همان حال با پذیرفتن این شغل، انزوای اجتماعى را می پذیرند.
در همین حال نباید فراموش كرد كه نگهداری دریانوردان در مشاغل دریایی از تربیت نیروی انسانی دریانورد مهم تر و به مراتب مشكل تر است و یكی از نكاتی كه موجب می شود دریانوردان به ادامه كار در دریا دلگرم شوند، ایجاد شرایط كار شایسته برای دریانوردان است كه این موضوع در قوانین بین المللی نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
امروز در دانش مدیریت، تأکید و تمرکز را بر منابع انسانی است، تا آنجا که کارکنان را ارزشمندترین دارایی سازمان ها و شرکت ها می داند. در صنعت دریانوردی نیز همین شرایط برقرار است. دریانوردان، مهمترین عوامل نقش آفرین در دنیای دریانوردی و کشتیرانی هستند.
گزارش و تحقیقات علمی در حوزه سوانح دریایی نشان می دهد نقش عامل انسانی را در سوانح دریایی، افزون بر 80 درصد کل عوامل میداند. در عین حال، شایستگی دریانوردان، یکی از سه رکن اساسی است که دریانوردی در عرصه بین المللی بر آن استوار شده و به همین دلیل است که سازمان بین المللی دریانوردی، تلاش مضاعفی برای كسب اطمینان از صلاحیت دریانوردان قوانینی سخت تری در صدور گواهینامه ها و صلاحیت دریانوردان در پیش گرفته است.
کاملا روشن است که با تمام اهمیتی که دریانوردان در سرنوشت جهان دارند، آنان را از منزلتی در خور، در حد مسئولیت هایی که بردوششان گذاشته ایم، برخوردار نکرده ایم و مشاغل دریایی همچنان مهجور مانده است و به همین دلیل هم سهمی که از تجارت پرسود جهانی و تبادل کالا میان پنج قاره جهان به دریانوردان میرسد، بسیار کم و در حدی نیست که رفاه نسبی آنان را فراهم آورد.
به طور عمومی شاید از هر دریانورد ایرانی بخواهید که مشکلاتش را عنوان نماید تقریباً موارد ذیل زبان مشترک آنان است:
- هم سطح سازی دستمزد دریانوردان ایرانی با دریانوردان خارجی
- کوتاه شدن مدت مأموریت دریایی بین 2 تا 3 ماه
- قبول حرفه دریانوردی بعنوان شغل سخت و بهره مندی از مزایای نقدی و غیر نقدی (کوتاه شدن طول خدمت برای بازنشستگی)
- افزایش طول مدت استراحت در خشکی بعد از ماموریت دریایی
- احساس مسئولیت حرفه ای شرکت در مقابل دریانوردان و خانواده آنها
- رعایت کنوانسیون های بین المللی، کنوانسیون بین المللی کار و الحاقات معیارهای شغلی بین الملل با اهداف رعایت حقوق دریانوردان ملی
- امکان معادل سازی مدارک دریانوردی با مدارک دانشگاهی
دریانوردان انسان های خاص
از ویژگی های اجتماعی، عاطفی و احساسی دریانوردان كه بگذریم، نگرشی كارشناسانه به اهمیت و نقش ویژه دریانوردان در اقتصاد جهانی گویای این واقعیت است كه ارزش محمولاتی كه در دریا و با دست توانمند دریانوردان جا به جا می شود، میلیاردها دلار بوده كه توسط 1/5 میلیون نفر دریانورد در جهان جا به جا می شود، شاید با این نگرش شغل دریانوردی یكی از بزرگترین شغل های سرمایه محور در سطح جهان باشد. از نظر حساسیت كار هم میتوان بعنوان نمونه به فاجعه ای كه خطای فردی یك دریانورد در هدایت یك كشتی تانكر حامل مواد نفتی در آب های ساحلی یك كشور و مصائب و هزینه های فوق العاده سنگین مالی و جانی كه ایجاد می نماید، اشاره نمود. از نقطه نظر تمایز حرفه دریانوردی هم می توان به این نكته اشاره كرد كه از حدود 7 میلیارد نفر جمعیت كره زمین صرفاً 5/1 میلیون نفر آنها دریانورد هستند، در حالكیه از نظر وسعت سطح، حدود سه چهارم سطح كره زمین را دریاها تشكیل می دهند.
نكات فوق كلامی چند از اهمیت شغل دریانوردی از نقطه نظر اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و استراتژیك بوده و جای امید آن است كه این صنعت در كشور ماهم كم كم جایگاه شایسته خود را پیدا کند. در كشور ما هم كه حدود 80 میلیون نفر جمعیت دارد، تعداد دریانوردان بیش از 125 هزار نفر می باشند كه بالاتر از متوسط حد جهانی قرار دارد، هر چند با توجه به مرزهای طولانی دریایی ایران به نظر میرسد كه نیاز به تلاش بیشتری جهت معرفی این صنعت مهم در بین هموطنان عزیز و جذب نیروهای بیشتر وجود داشته باشد.
دریانوردان بدرستی می دانند که دریا معلم اول و آخر آنهاست
دریانوردان انسان هایی حرفه ای هستند که به راحتی با شرایط جدید تطابق پیدا می کنند. به دلیل جهانی بودن این حرفه دریانوردی در هر گام با سفر زیستن و آموزش همراه خواهد بود. دریانورد قادر است ماموریت دریایی خود را در سخت ترین شرایط جوی و در دورترین نقاط جهان و حتی جایی که فرهنگ و گویش متفاوت از او دارند با موفقیت و بدون تاخیر به پایان برساند. دریانوردان این توانایی را در طول زمان بدست آورده اند و در کار و فعالیت خود از آن بهترین بهره را می برند.
دنیای بهتری برای دریانوردان بسازیم
افزایش آگاهی عموم مردم درباره خدمات ضروری دریانوردان و بیان این خدمات در سطح جامعه و رساندن این پیام آشكار به دریانوردان كه مسئولین خدمات آنها را به رسمیت شناخته و آنان را مورد تقدیر قرار می دهند و مراقب زندگی حین خدمت و دوران بازنشستگی آنها هستند و همچنین نهایت سعی خود را برای مراقبت و محافظت از آنها در كلیه شرایط زندگی دریایی به عمل آوردند و تعهدی برای دریانوردان ایجاد کنند تا زندگی دریایی آنها را تضمین نمایند؛ تلاش قانونی و عملی جهت ایجاد دنیای بهتر برای دریانوردان، تا آنها بتوانند خدمات مطلوب خود را ارائه دهند. این تنها مسئولیتی است که مسئولین می توانند نسبت به دریانوردان داشته باشند.
دریانورد باید در آرامش فکری کار کند و تأمین باشد
توسعه حمل و نقل دریایی لازمه اش توسعه كادر متخصص در این حوزه كاری است، از نیروی انسانی میتوان به عنوان ثروت انسانی تعبیر كرد كه باید با توجه به قدمت كار دریایی در ایران، زمینه رشد و توسعه این ثروت آن را فراهم كنیم.
مسئولیت این میزان حمل و نقل به طور مستقیم به دریانوردان بر می گردد و به تربیت نیروی متخصص و حرف های كه بخش قابل توجهی از زندگی اش را در دریا می گذراند، بستگی دارد. بنابراین باید خیالاش از جنبه های مختلف راحت باشد و كاملاً تحت پوشش حمایت های روحی، روانی و مادی قرار بگیرد.
حرفه دریانوردی از این نوع حرفه هاست. بازتاب ظاهری آن، چنین وانمود می کند که شغلی است پر تحرک، پر درآمد، با شرایط خاص جهانگردی و سیاحت و مزایای شغلی کافی و مطلوب. اما ورود به اندرونی های این سیستم شغلی، شناسه های دیگری دارد. برخی از آنها نیازمند حضور برای درک شدن هستند. شرایط سخت کار در موتورخانه، شرایط فرسودگی و افسردگی ناشی از کار مستمر در دریا، استرس و اضطراب برخاسته از شرایط بد دریا و آب و هوا، دوری از خانواده ادغام زمان (زمان کار با زمان استراحت)، دوری از اجتماع شهری، بُعد فاصله، احتمال برخورد با اجسام خارجی، خطر حرکت در سطوح شیبدار و لغزنده، کار در فضای غیر متعارف و مسدود، کار در محیط پر از سر و صدا، کار در محیط های جغرافیایی متفاوت، کار در معرض مواد شیمیایی و گاز، کار در محیط همراه با ذرات معلق در هوا، کار در شرایط جوی نا مساعد، تنهایی غیر معمول (بین 75 روز تا 150 روز)، کار در درجات حرارتی متنوع و به شدت تغییر پذیر، کار در محیط با لرزش، کار در فضای باز، کار در فضای مرطوب و کار در شرایط مکانی نامناسب به خودی خود می تواند آسیب های جدی وارد آورد.
ایجاد مزیت نسبی دریانوردی
چرا برخی از كشورها بیشترین سهم نیروی انسانی دریانورد را در دنیا به خودشان اختصاص داده اند؟ میتوان این را نكته های قابل تأمل و بررسی دانست و شاید یكی از دلایل اش سابقه دریانوردی این كشورها باشد. یا اینكه ناشی از جو عمومی حاكم بر آن كشورهاست و به اصطلاح ناشی از ساختار دریایی آنها باشد. این عوامل اگر چه مؤثر هستند، ولی همه دلایل محسوب نمیشوند. قطعاً عوامل دیگری هستند كه برای فعالیت های دریایی در مقایسه با سایر كارها مزیت نسبی ایجاد می کنند و مزیت های نسبی است كه نیروی كار را جذب می کند. با توجه به طول سواحل و جمعیت ساكن در سواحل كشور، این قابلیت وجود دارد كه بخش قابل توجهی از بازار كار دریایی در سطح بین المللی را به خودمان اختصاص دهیم. این فرصت خوبی است برای اشتغال نیروهای جوان كه به بازار كار ایران و كشورهای دیگر جذب شوند.
امتیازات ویژه برای دریانوردان
پیشنهاد ایجاد مزیت نسبی دریانوردی، معافیت مالیاتی برای مشاغل دریانوردی و پیشنهاد طرح سربازی دریایی است، که بر مبنای این طرح جوانان علاقه مند به حرفه های دریانوردی و دارای روحیه ماجراجویی را می توان جذب کرد تا بر اساس آن بتوانند هم خدمت سربازی شان را به اتمام برسانند و هم اینكه جذب بازار كار دریانوردی شوند. بیشترین مشکل دریانوردان این است که نمی توانند حقوق خود را به دلار دریافت کنند. آنها حقوق خود را به ریال دریافت می کنند. این موضوع سبب ناراحتی دریانوردان شده است. اگر این موضوع حل شود در روند کاری دریانوردان بسیار اثر گذار است.
آموزش در حوزه دریانوردی را جدی بگیریم، آموزش هزینه نیست
هزینه هایی که صرف آموزش دریانوردی می شود در همان سال های اولیه خدمت دریانورد روی کشتی پوشش داده می شود بنابراین نباید با کوتاه بینی آموزش دریانوردان را هزینه ببینیم بلکه آموزش نوعی سرمایه گذاری است.
تفاوت میان افرادی که به صورت آکادمیک تحصیل کرده و در نهایت افسر کشتی می شوند با افرادی که به صورت تجربی وارد این حرفه می شود در حال حاضر ضوابط به گونه ای شکل گرفته است که دیپلمه های هنرستان های دریایی هم می توانند با گذراندن برخی دوره ها در کشتی های اقیانوس پیما فعالیت کنند. در صورتیکه این هنرستان ها برای ظرفیت شغلی خاصی ایجاد شده اند حال چنانچه ضوابط خاصی برای بکارگیری این افراد ایجاد شده باید افرادی که از درجات علمی بالایی برخوردارند برای فعالیت بر روی کشتی های اقیانوس پیما انتخاب شوند.
لذا اطلاع رسانی و افزایش آگاهی عموم در خصوص رشته های مختلف علوم دریایی و ارتقاء، توسعه و توانمندسازی مراكز آموزشی و پژوهشی دریایی كشور، میبایست مورد توجه ویژه مسئولین قرار گیرد.
رشد حرفه دریانوردی و انجام دریانوردی های عظیم بدون تربیت نیروی دریانورد متعهد و متخصص امکانپذیر نخواهد بود.
اهمیت تربیت دریانوردی ایرانی با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و منطقه ای بسیار حائز اهمیت است و دانشگاه های دریایی می تواند پایه های فرهنگ دریایی، اقتصاد دریا نوردی، اقتصاد کشتی داری و ناوگان داری را تقویت کند.
تربیت نیروی انسانی متخصص از طریق بورسیه تحصیلی
وجود بورسیه تحصیلی در گذشته و امنیت شغلی برآمده از این شكل از ادامه تحصیل، آن را یك نوع امتیاز و مزیت نسبی برای علاقه مندان به رشته دریانوردی دانست و خیلی از جوانان آمادگی دارند روش بورسیه را بپذیرند و از این طریق تحصیلات خود را ادامه بدهند، چرا كه آینده شغلی شان تضمین شده خواهد بود. بنابراین چنان چه بورسیه های تحصیلی دوباره فعال شود، البته به تعداد مورد نیاز و با برنامه ریزی مناسب و عدم پذیرش بورسیه های سفارشی و دارای برنامه و قانون مشخص و عدم اعمال نظرات فردی پس از تغییر در سیستم های مدیریتی می توان نیاز به نیروهای متخصص را در سراسر كشور پوشش داد.
در شرایط فعلی، فقط تعدادی از دانشگاه های دریایی و فنی و مهندسی ایران از کیفیت مطلوب و استاندارد مورد نظر در رشته های تخصصی دریایی برخوردارند و میباست کمیت و کیفیت این مراکز تمرکز شود و منطقی است تعداد مراکز دانشگاهی و موسسات خصوصی را کاهش داد و بر کیفیت آنها با استاندارد و ممیزی های جهانی افزود.
اکثر کشورهای دارای ناوگان دریایی حداقل ده فروند کشتی آموزشی و تحقیقاتی دریانوردی نیز دارا هستند و دانشجویان دوره آموزشی خود را در ناوگان آموزشی و تحقیقاتی می گذرانند. اما ما متاسفانه فاقد ناوگان آموزش دریانوردی هستیم و از کشتی هایی که نفت و کالا حمل می کنند به عنوان کشتی آموزشی استفاده می کنیم و همچنین میتوان اشاره کرد یکی از عمده ترین مشکلاتی که در حال حاضر موسسات و دانشگاه ها با آن روبرو هستند بحث کارورزی است و تعداد زیادی فارغ التحصیل از چند سال اخیر هنوز در صف گذراندن کارورزی هستند و هر ساله با توجه به فارغ التحصیلان جدید بر این تعداد افزوده می شود. سایر کشورها با مدیریت این موضوع علیرغم آموزش به نحوی کسب درآمد از داشنجویان کارورز می نمایند.
البته با توجه به وجود دانشگاه های تخصصی دریانوردی و علوم دریایی در شمال و جنوب كشور و مؤسسات آموزشی دریایی متعدد در شهرهای مختلف، این مهم به شرط همراهی و همیاری ارگان های مربوطه از جمله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نه تنها قابل حل شدن می باشد، بلكه انتظار میرود دریانوردان شایسته ایرانی، بخشی از بازار جهانی دریانوردی را از آن خود سازند.
مالیات دریانوردان
قانون دریایی ایران که در سال 1343 مصوب و چندین بار از جمله سال 91 بازبینی شده است، دریانوردان از پرداخت مالیات بر درآمد معاف هستند.
بر اساس ماده 2 قانون دریایی ایران که در هیچ کدام از بازبینی ها تغییری نکرده است مهندسان، افسران و کارکنان کشتیرانی ها در زمانی که روی کشتی باشند از پرداخت مالیات معاف هستند. بنابراین معافیت دریانوردان از پرداخت مالیات قانون است و صراحت دارد اما متاسفانه این قانون اجرایی نشده است.
یکی از نکاتی که موجب ایجاد دوگانگی درباره مالیات بر درآمد دریانوردان شده است به قانون مالیات مستقیم بر می گردد زیرا در آن قانون درآمد دریانوردان حتی زمانی که روی کشتی هستند نیز شامل مالیات مستقیم می شود. بنابراین ضروری است تا قانون دریایی کشور را به عنوان قانونی خاص و قانون مالیاتی را به عنوان قانون عام روبه روی هم بگذاریم و با مقایسه آن دو با هم به رفع تضادها، دو گانگی ها و نواقص بپردازیم.
بنابراین دریانوردان نباید مالیات پرداخت کنند اما متاسفانه به دلیل اینکه در قانون مالیاتی کشور چنین موضوعی قید نشده است، اکنون دریانوردان از پرداخت مالیات بر درآمد معاف نیستند.
قوانین عجیب بازنشستگی دریانوران ایرانی
با وجود آن که دریانوردی جز مشاغل سخت و زیان آور است اما اداره کار و سازمان تامین اجتماعی به هنگام پرداخت حقوق و دستمزد اصلا معتقد به این رده بندی نیستند. یک کاپیتان هندی یا پاکستانی بر اساس قوانین بین الملل 12 تا 15 هزار دلار و گاهی حتی 20 هزار دلار ماهانه دستمزد می گیرد در صورتیکه یک کاپیتان ایرانی تنها 5 هزار دلار حقوق دریافت می کند.
افسران ارشد کشتی باید مدارج بین المللی را طی کنند و باید به علم دریانوردی، نجوم، مخابرات دریایی، امداد و نجات، طب، مکانیک موتورهای دریایی و موارد دیگر مسلط باشند اما درآمدشان متناسب با مهارت ها و سختی کارشان نیست و اتفاقا همینجا محل بروز مشکل است. بعد از خصوصی شدن کشتیرانی قرار بود که طرح طبقه بندی مشاغل در آن اجرا شود اما هنوز در این زمینه اقدام جدی انجام نگرفته است.
یک کاپیتان باید بر پایه حقوق ریالی و در مجموع با حقوق میانگین 3 میلیون تومان بازنشسته شود کما این که دریانوردانی با عنوان سمت های پایین تر با حقوق پایین تر بازنشسته می شوند.
مسئولان اداره کار و سازمان تامین اجتماعی معتقدند که بازنشستگی باید بر مبنای حقوق ریالی دریانوردان باشد و حقوق دلاری آنها که در زمان حضورشان در دریا دریافت می کنند، تاثیری در محاسبه حق سنوات و حقوق بازنشستگی ندارد چرا که حقوق دلاری آنها به عنوان حق ماموریت به آنها پرداخت می شود، یعنی فردی اگر بخواهد با 20 سابقه بازنشسته شود به جای دریافت 280 میلیون تومان باید 35 میلیون تومان حق سنوات دریافت کند و صرفا با پایه حقوق ریالی بازنشسته می شود و این ظلم بزرگی برای زحمتکشان این عرصه است.
تبصره 1 ماده 36 قانون اشاره می کند بر اساس این ماده قانونی در مشاغلی همچون دریانوردی که ماهیت کار به شکل ماموریت است، اما در حقیقت معنای واقعی آن مامور نیست بلکه خودِ کار است، هر نوع پرداختی به تبع شغل در راستای ماهیت شغل، جزء مزد مبنا است بنابراین مجموعه مزدشان باید به دلار و ریال محاسبه شود.
طبق مفاد 52 تا 59 قانون ماموریت یعنی یک روز کار، و یک روز کار برابر است با 8 ساعت، که این میزان برای مشاغل سخت و زیان آور 6 ساعت تعیین شده است و از آنجا که طبق قوانین بین المللی، دریانوردی جز مشاغل سخت است مابقی ساعاتی که این افراد بر روی شناور هستند یعنی 16 ساعت را، باید اضافه کار دریافت کنند ضمن آن که 35 درصد هم بابت شب کاری باید به آنها پرداخت شود که با محاسبه این موارد؛ مبلغ دریافتی ما باید فراتر از محاسبات نادرست باشد.
كار سخت دریایی و قوانین حمایتی
كار دریایی باید به گونه ای باشد كه یك دریانورد بتواند انرژی لازم را در مدت زمان حضورش در روی آب و خدمت در كشتی كسب كند و وظایف و مسئولیت هایش را در شرایطی آرام انجام بدهد. كار خشكی شرایط خودش را دارد و كار دریایی دارای شرایطی دیگر است و كاملاً با هم فرق دارند. به نظر می رسد كه در این زمینه باید بازنگری انجام بدهیم.
البته قوانین بین المللی و كنوانسیونی در این زمینه وجود دارد و از كار و مسئولیت دریانوردان حمایت میكند. با وجود این، به یك توجه خاص نیاز است، چون در داخل كشور بعضاً این حرفه را با باقی كارها مقایسه می كنند، كه اینگونه نباید باشد. چرا كه حمل و نقل دریایی، فعالیت در حوزه بین المللی است. بازار كاری كه برای این حرفه وجود دارد، بازار كار بین المللی است و زمینه كار یك دریانورد در بسیاری از كشورها موجود است. اما متأسفانه علیرغم اینکه دریانوردان ما دارای دانش فنی بالا و تجربه مناسبی نسبت به دریانوردان سایر کشورها دارند در حال حاضر با توجه به شرایط سیاسی موجود کار در سایر کشورها سخت و غیر ممکن شده است.
به همین خاطر است که یافته های تحقیقات جهانی نشان می دهد که علت اصلى ترک حرفه دریانوردی، علیرغم این که دریانوردان جزو شجاع ترین افراد جامعه محسوب می شوند، این است که عمدتاً انسان های بسیار عاطفى هستند و می خواهند در کنار خانواده هایشان باشند و این در حالی است که ناوگان های تجاری دنیا به سختی و با شرایط خاص اجازه می دهند به خانواده و فرزندان دریانوردان در کنارشان باشند و با وجود آن كه گروه های حمایتى مانند سازمان های ملل متحد و کار و ... امروزه به دنبال بهبود استانداردهای بین المللى این صنعت هستند، ولى در بسیاری از مواقع انزوا، استرس و خستگى را به عنوان خطرات این حرفه برای دریانوردان در دوران بازنشستگی بیان می کنند. سفرهای دریایی به دلیل ویژگی زندگی دور از ساحل پیامدهای گوناگونی را به لحاظ محدودیت و کمبود دسترسی به موقعیت و امکانات مناسب، استراحت مفید، امکانات بهداشتی، درمانی و مواد غذایی و سایر امکانات رفاهی و تفریحی به همراه دارد و جابه جایی های مستمر در بنادر و مناطق دریایی دنیا، تغییر ساعت های مداوم سفردر مسیرهای طولانی مدت و بین قاره ای موجب شده تا دریانوردان مدام دچار تغییرات بیولوژیک بدن شوند و بر روی تنظیمات جسمی آن ها یا همان ساعت زیستی بدن آن ها اثرات نامطلوبی باقی بگذارد. این عوامل به طور معمول ایمنی و سلامت جسمانی دریانوردان را در مقایسه با کارکنان خشکی در معرض صدمات و خطر فرسایش و زوال بیشتر قرار می دهد و آن ها را دچار انواع بیماری ها می نماید.