یک فعال حوزه دریایی: کاهش ارزش تجارت جهانی، رکود داخلی و افزایش هزینه ها، کار صنعت حمل و نقل دریایی را به ورشکستی کشانده است.
دکتر مهرشاد کوهستانی، فعال حوزه دریایی در یادداشتی برای مارین نیوز نوشت:
صنعت حمل و نقل دریایی جهان بزرگترین صنعت بین المللی در جهان است و حمل و نقل حدود 95 تا 90 درصد تجارت خارجی کشورها از طریق دریا انجام می شود. بیش از 2.5 میلیون نفر در این صنعت مشغول به کارند. موضوع حمل و نقل دريايي به دلیل تاثیرگذاری آن بر قیمت تمام شده کالا در کشورهای در حال توسعه جایگاه والایی یافته و توجه بدان در عرصه فعلی تجارت آزاد و محیط کاملا رقابتی موجود در میان صاحبان صنایع و مواد اولیه، نقشی حیاتی یافته است. در چنین شرایطی اعمال خواسته یا ناخواسته هرگونه وقفه یا ایجاد هزینه های غیرضروری در چرخه حمل و نقل دریائی کالا به نوبه خود می تواند منجر به حذف بسیاری از فعالان در بخش واردات و صادرات شود به گونه ای که دیگر قادر به حفظ حاشیه درآمدها نخواهند بود و از چرخه فعالیت خارج خواهند شد.
کاهش ارزش تجارت جهانی، رکود داخلی و افزایش هزینه ها، کار صنعت حمل و نقل دریایی را به ورشکستی کشانده است. از آنجاییکه ایران در یکی از بهترین نقاط دنیا از لحاظ وجود کرانه های آبی قرار دارد ظرفیت های مناسبی برای توسعه این صنعت وجود دارد اما کم توجهی به این بخش باعث زیان دهی و ورشکستی این صنعت در کشور شده است. به جز کاهش ارزش تجارت جهانی که حجم ترانزیت به ایران را کاهش داده است، کاهش درآمدهای نفتی کشور تردد کشتی های نفتی در بنادر کشور را کاهش داده و در نتیجه حاشیه سود فعالان کشتیرانی را کاهش داده است. این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کرده که صاحبان شناورها، ورود کشتی های جدید و پیدا شدن رقبای تازه را تهدیدی علیه کسب و کار خود می بینند. به طور کلی حمل و نقل دریایی در ایران شامل سه بخش کالا، نفتکش و مسافری است.
"اهمیت صنعت حمل و نقل دریایی را بسیار زیاد است در صورت بروز کمترین خللی در این بخش، نیمی از دنیا دچار قحطی و گرسنگی (به سبب نرسیدن آذوقه) و نیمی دیگر از دنیا دچار سرمازدگی (به سبب نرسیدن سوخت) می شود به همین دلیل، نقش دریانوردان بسیار واضح و مبرهن است."
این سوال مهمی است که چالش های حمل و نقل دریایی در کجاست؟ اولا قبل از اینکه در مورد چالش ها صحبت کنم، نکته مهم این است که صنعت دریایی کشور از لحاظ شاخص های اقتصادی درست مانند صنعت هوایی است. حوزه فعالیت حمل و نقل دریایی نیز مانند صنعت هوانوردی در بازارهای بین المللی است. بنابراین به طور پیش فرض تمام استانداردهای جهانی باید در این بخش حاکم باشد. این استانداردها در سه بخش فنی، مدیریتی، کیفیتی و ارائه خدمات با قیمت مناسب اهمیت دارد.
حمل و نقل را در تمام محورها گسترش دهیم مانند کاری که در تمام دنیا انجام می شود و منابع مختلفی را برای گسترش حمل و نقل در نظر می گیرند. همچنین تشویق صاحبان کالا به استفاده از کانتینر و اعمال تخفیف در حقوق و عوارض بندری برای کشتی های کانتینربر، سیاست گذاری متمرکز برای فعالیت های مرتبط با تجارت الکترونیکی، ایجاد ارتباط خودکار بین دستگاه های مرتبط با ترانزیت در کشور می تواند تاثیر گذار باشد.
هر اندازه که کشورها در جهت پویایی و استفاده بهینه از منابع موجود خود در زمینه حمل و نقل دریایی تلاش کنند به همان اندازه هزینه های پرداختی حمل و نقل کاهش می یابد و عواقبی مانند تورم داخلی و یا وابستگی های خارجی کمتر بر آنان و اقتصاد کشورشان تاثیرگذار خواهد بود.
اما فرصت های موجود در صنعت حمل و نقل دریایی، موقعیت جغرافیایی کشور در جهت افزایش میزان ترانزیت کالا از طریق حمل و نقل دریایی، جاده ای، ریلی و همکاری های منطقه ای و بین المللی، توانایی تبدیل شدن بنادر ایران به قطب های تجاری بالقوه و تسریع در مهیا کردن بنادر تجاری کشور در سواحل جنوبی برای پذیرش کشتی های نسل جدید از جمله مواردی است که قرار است در دولت جدید به آن بیش از گذشته توجه شود.
حمل و نقل دریایی فقط با عمران بنادر محقق نمی شود و توسعه نمی یابد انتخاب مسیرهای داخلی و جهانی برای حمل و نقل دریایی هم تاثیر زیادی بر حمل و نقل دارد و در کنار کریدورهای بین المللی باید مسیرهای دریایی برای حمل و نقل کالا و مسافر در ساحل دریاهای کشور فراهم شود. دریافت مالیات كشتی ها براساس ظرفیت ناخالص كشتی ها هم ميتواند تاثير خوبي در كم كردن هزينه هاي تمام شده در اين خصوص داشته باشد.
اگر یک ایرلاین هوایی قیمت و کیفیت مناسبی نداشته باشد، به این علت که در عرصه جهانی فعالیت می کند به راحتی توسط مشتری ها کنار گذاشته می شود و آنها ایرلاین های دیگری را انتخاب می کنند. دقیقا همین وضع در حمل و نقل دریایی هم وجود دارد؛ اگر یک خط دریایی ایرانی برای جابه جایی کالا از کشورهای آسیایی به اروپا به هر دلیل کیفیت و قیمت مناسبی ارائه ندهد به راحتی خط دیگری توسط مصرف کننده خدمات جایگزین می شود. بنابراین حمل و نقل دریایی به این علت که در مقیاس جهانی است، باید کیفیت و قیمت مناسبی داشته باشد تا از ظرفیت های آن استفاده شود.
رکود کسب و کار، تحولات منطقه ای و تحریم هایی که از سوی برخی کشورها علیه اقتصاد ایران اعمال می شود نیز شرایط فعالیت در حمل و نقل را با پرسش هایی روبرو می كند كه در این میان حمل و نقل دریایی که پیشانی تجارت خارجی کشورمان به شمار می رود با چه تنگناهایی روبروست؟ به ویژه که مدتی است دولت آمریکا تحریم هایی علیه این بخش مهم اقتصادی نیز اعمال کرده است. شرکت های کشتیرانی تجاری کشور طی سه قطعنامه شورای امنیت، تحریم یک جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا با هدف خارج کردن خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از مسیرهای اصلی تجاری دنیا و از دست دادن سهم بازار حمل و نقل دریایی قرار گرفته و ركود اقتصاد بین المللی، از حجم تجارت جهانی و در نتیجه تقاضا برای حمل كالا كم كرده و شركت های كشتیرانی و مالكان كشتی را در موقعیت خطیری قرار داده است كه شركت های ایرانی هم از تاثیر آن در امان نمانده اند. البته اثرات تحریم های بین المللی بر عملكرد بخش حمل و نقل دریایی كشورمان را نیز باید مزید برعلت دانست. بنابراین اكنون شركت های كشتیرانی برای حفظ تعادل مالی و توازن عملیاتی خود با دشواری های عدیده ای روبه رو شده اند و كاهش میزان بهره وری از ناوگان، موجب رسوب سرمایه ها و محدود شدن قلمرو فعالیت نیروی انسانی این بخش شده است. هر یک از این تحریم ها شناسایی شده و همواره سعی شده با اتخاذ سیاست های لازم آثار تحریم ها کاهش یافته یا خنثی شود.
شرکت های فعال در این زمینه به طور میانگین 40 درصد از سود خود را از حمل و نقل های خارج از کشور به دست می آوردند. به بیانی دیگر 40% از سود این شرکت ها درآمد ارزی با منشاء خارجی بود. بسیاری از شرکت های بین المللی بیمه به دلیل ترس از تحریم های آمریکا، از تعامل با شرکت های حمل و نقل کالای ایران خودداری می کنند. با کاهش شدید نرخ کرایه های حمل و پایین آمدن درآمدها و از سوی دیگر بالا رفتن قیمت سوخت، حاشیه سود شرکتهای کشتیرانی به شدت تحت تاثیر منفی قرار گرفته است. از آنجاییکه سهم نفت در بودجه عمومی دولت هنوز بـخش قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد بنابراین، کاهش درآمدهای نفتی موجب کاهش تجارت و به تبع آن کاهش تردد کشتی در بنادر کشور و در نتیجه کاهش درآمد شرکت های کشتیرانی، فعالان و ذینفعان در بنادر خواهد شد.
وضعیت حمل و نقل ما متاثر از تجارت خارجی است و حجم بسیار زیادی از ترددها از طریق خط اروپایی صورت می گرفت، با لغو تحریم ها تجارت خارجی کشور به روال عادی برمی گردد و حجم آن نیز افزایش چشم گیری خواهد یافت. زمانی کشور آلمان جزو اولین کشورهایی بود که در بحث تجارت با آنها تعامل داشتیم ولی در حال حاضر کشورهای شرقی مثل چین و هند طرف اول معامله با ایران شده اند، با لغو تحریم ها میزان تجارت خارجی افزایش یافته و با فعال شدن خط اروپایی در بحث حمل و نقل دریایی به حجم بالایی از تجارت خارجی دست پیدا خواهیم کرد.
دکتر مهرشاد کوهستانی، فعال حوزه دریایی در یادداشتی برای مارین نیوز نوشت:
صنعت حمل و نقل دریایی جهان بزرگترین صنعت بین المللی در جهان است و حمل و نقل حدود 95 تا 90 درصد تجارت خارجی کشورها از طریق دریا انجام می شود. بیش از 2.5 میلیون نفر در این صنعت مشغول به کارند. موضوع حمل و نقل دريايي به دلیل تاثیرگذاری آن بر قیمت تمام شده کالا در کشورهای در حال توسعه جایگاه والایی یافته و توجه بدان در عرصه فعلی تجارت آزاد و محیط کاملا رقابتی موجود در میان صاحبان صنایع و مواد اولیه، نقشی حیاتی یافته است. در چنین شرایطی اعمال خواسته یا ناخواسته هرگونه وقفه یا ایجاد هزینه های غیرضروری در چرخه حمل و نقل دریائی کالا به نوبه خود می تواند منجر به حذف بسیاری از فعالان در بخش واردات و صادرات شود به گونه ای که دیگر قادر به حفظ حاشیه درآمدها نخواهند بود و از چرخه فعالیت خارج خواهند شد.
کاهش ارزش تجارت جهانی، رکود داخلی و افزایش هزینه ها، کار صنعت حمل و نقل دریایی را به ورشکستی کشانده است. از آنجاییکه ایران در یکی از بهترین نقاط دنیا از لحاظ وجود کرانه های آبی قرار دارد ظرفیت های مناسبی برای توسعه این صنعت وجود دارد اما کم توجهی به این بخش باعث زیان دهی و ورشکستی این صنعت در کشور شده است. به جز کاهش ارزش تجارت جهانی که حجم ترانزیت به ایران را کاهش داده است، کاهش درآمدهای نفتی کشور تردد کشتی های نفتی در بنادر کشور را کاهش داده و در نتیجه حاشیه سود فعالان کشتیرانی را کاهش داده است. این وضعیت تا جایی ادامه پیدا کرده که صاحبان شناورها، ورود کشتی های جدید و پیدا شدن رقبای تازه را تهدیدی علیه کسب و کار خود می بینند. به طور کلی حمل و نقل دریایی در ایران شامل سه بخش کالا، نفتکش و مسافری است.
"اهمیت صنعت حمل و نقل دریایی را بسیار زیاد است در صورت بروز کمترین خللی در این بخش، نیمی از دنیا دچار قحطی و گرسنگی (به سبب نرسیدن آذوقه) و نیمی دیگر از دنیا دچار سرمازدگی (به سبب نرسیدن سوخت) می شود به همین دلیل، نقش دریانوردان بسیار واضح و مبرهن است."
این سوال مهمی است که چالش های حمل و نقل دریایی در کجاست؟ اولا قبل از اینکه در مورد چالش ها صحبت کنم، نکته مهم این است که صنعت دریایی کشور از لحاظ شاخص های اقتصادی درست مانند صنعت هوایی است. حوزه فعالیت حمل و نقل دریایی نیز مانند صنعت هوانوردی در بازارهای بین المللی است. بنابراین به طور پیش فرض تمام استانداردهای جهانی باید در این بخش حاکم باشد. این استانداردها در سه بخش فنی، مدیریتی، کیفیتی و ارائه خدمات با قیمت مناسب اهمیت دارد.
حمل و نقل را در تمام محورها گسترش دهیم مانند کاری که در تمام دنیا انجام می شود و منابع مختلفی را برای گسترش حمل و نقل در نظر می گیرند. همچنین تشویق صاحبان کالا به استفاده از کانتینر و اعمال تخفیف در حقوق و عوارض بندری برای کشتی های کانتینربر، سیاست گذاری متمرکز برای فعالیت های مرتبط با تجارت الکترونیکی، ایجاد ارتباط خودکار بین دستگاه های مرتبط با ترانزیت در کشور می تواند تاثیر گذار باشد.
هر اندازه که کشورها در جهت پویایی و استفاده بهینه از منابع موجود خود در زمینه حمل و نقل دریایی تلاش کنند به همان اندازه هزینه های پرداختی حمل و نقل کاهش می یابد و عواقبی مانند تورم داخلی و یا وابستگی های خارجی کمتر بر آنان و اقتصاد کشورشان تاثیرگذار خواهد بود.
اما فرصت های موجود در صنعت حمل و نقل دریایی، موقعیت جغرافیایی کشور در جهت افزایش میزان ترانزیت کالا از طریق حمل و نقل دریایی، جاده ای، ریلی و همکاری های منطقه ای و بین المللی، توانایی تبدیل شدن بنادر ایران به قطب های تجاری بالقوه و تسریع در مهیا کردن بنادر تجاری کشور در سواحل جنوبی برای پذیرش کشتی های نسل جدید از جمله مواردی است که قرار است در دولت جدید به آن بیش از گذشته توجه شود.
حمل و نقل دریایی فقط با عمران بنادر محقق نمی شود و توسعه نمی یابد انتخاب مسیرهای داخلی و جهانی برای حمل و نقل دریایی هم تاثیر زیادی بر حمل و نقل دارد و در کنار کریدورهای بین المللی باید مسیرهای دریایی برای حمل و نقل کالا و مسافر در ساحل دریاهای کشور فراهم شود. دریافت مالیات كشتی ها براساس ظرفیت ناخالص كشتی ها هم ميتواند تاثير خوبي در كم كردن هزينه هاي تمام شده در اين خصوص داشته باشد.
اگر یک ایرلاین هوایی قیمت و کیفیت مناسبی نداشته باشد، به این علت که در عرصه جهانی فعالیت می کند به راحتی توسط مشتری ها کنار گذاشته می شود و آنها ایرلاین های دیگری را انتخاب می کنند. دقیقا همین وضع در حمل و نقل دریایی هم وجود دارد؛ اگر یک خط دریایی ایرانی برای جابه جایی کالا از کشورهای آسیایی به اروپا به هر دلیل کیفیت و قیمت مناسبی ارائه ندهد به راحتی خط دیگری توسط مصرف کننده خدمات جایگزین می شود. بنابراین حمل و نقل دریایی به این علت که در مقیاس جهانی است، باید کیفیت و قیمت مناسبی داشته باشد تا از ظرفیت های آن استفاده شود.
رکود کسب و کار، تحولات منطقه ای و تحریم هایی که از سوی برخی کشورها علیه اقتصاد ایران اعمال می شود نیز شرایط فعالیت در حمل و نقل را با پرسش هایی روبرو می كند كه در این میان حمل و نقل دریایی که پیشانی تجارت خارجی کشورمان به شمار می رود با چه تنگناهایی روبروست؟ به ویژه که مدتی است دولت آمریکا تحریم هایی علیه این بخش مهم اقتصادی نیز اعمال کرده است. شرکت های کشتیرانی تجاری کشور طی سه قطعنامه شورای امنیت، تحریم یک جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا با هدف خارج کردن خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران از مسیرهای اصلی تجاری دنیا و از دست دادن سهم بازار حمل و نقل دریایی قرار گرفته و ركود اقتصاد بین المللی، از حجم تجارت جهانی و در نتیجه تقاضا برای حمل كالا كم كرده و شركت های كشتیرانی و مالكان كشتی را در موقعیت خطیری قرار داده است كه شركت های ایرانی هم از تاثیر آن در امان نمانده اند. البته اثرات تحریم های بین المللی بر عملكرد بخش حمل و نقل دریایی كشورمان را نیز باید مزید برعلت دانست. بنابراین اكنون شركت های كشتیرانی برای حفظ تعادل مالی و توازن عملیاتی خود با دشواری های عدیده ای روبه رو شده اند و كاهش میزان بهره وری از ناوگان، موجب رسوب سرمایه ها و محدود شدن قلمرو فعالیت نیروی انسانی این بخش شده است. هر یک از این تحریم ها شناسایی شده و همواره سعی شده با اتخاذ سیاست های لازم آثار تحریم ها کاهش یافته یا خنثی شود.
شرکت های فعال در این زمینه به طور میانگین 40 درصد از سود خود را از حمل و نقل های خارج از کشور به دست می آوردند. به بیانی دیگر 40% از سود این شرکت ها درآمد ارزی با منشاء خارجی بود. بسیاری از شرکت های بین المللی بیمه به دلیل ترس از تحریم های آمریکا، از تعامل با شرکت های حمل و نقل کالای ایران خودداری می کنند. با کاهش شدید نرخ کرایه های حمل و پایین آمدن درآمدها و از سوی دیگر بالا رفتن قیمت سوخت، حاشیه سود شرکتهای کشتیرانی به شدت تحت تاثیر منفی قرار گرفته است. از آنجاییکه سهم نفت در بودجه عمومی دولت هنوز بـخش قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد بنابراین، کاهش درآمدهای نفتی موجب کاهش تجارت و به تبع آن کاهش تردد کشتی در بنادر کشور و در نتیجه کاهش درآمد شرکت های کشتیرانی، فعالان و ذینفعان در بنادر خواهد شد.
وضعیت حمل و نقل ما متاثر از تجارت خارجی است و حجم بسیار زیادی از ترددها از طریق خط اروپایی صورت می گرفت، با لغو تحریم ها تجارت خارجی کشور به روال عادی برمی گردد و حجم آن نیز افزایش چشم گیری خواهد یافت. زمانی کشور آلمان جزو اولین کشورهایی بود که در بحث تجارت با آنها تعامل داشتیم ولی در حال حاضر کشورهای شرقی مثل چین و هند طرف اول معامله با ایران شده اند، با لغو تحریم ها میزان تجارت خارجی افزایش یافته و با فعال شدن خط اروپایی در بحث حمل و نقل دریایی به حجم بالایی از تجارت خارجی دست پیدا خواهیم کرد.